Levant Müziği serisinde, Levant Bölgesinin ortak müzik kültürü ve muazzam benzerlikleri ele alınacak. Bu konuyu ele alırken her ülkenin Türkiye ile olan müzik benzerliklerine değinilecektir. Bu yazı serinin ilk yazısıdır ve İsrail ile Türkiye müziklerine değinilecektir.
En kaba tanımıyla 'Levant' kelimesi Doğu Akdeniz coğrafyasına verilen isimdir. Orta Doğu'dan farklı bir coğrafya tanımıdır bu. Örneğin İran bu tanıma dahil değildir. Bugün ki Yunanistan, Türkiye, Suriye, Lübnan, İsrail ve Mısır'ın kapsadığı alanlarda tarihi sebeplerden kaynaklı ortak bir kültür yaşamaktadır. Örneğin bizim Hatay-Antep mutfağı olarak bildiğimiz mutfak aslında bu coğrafyaların hepsinde yaşamaktadır ve muhtemelen Halep orjinlidir. Yemekte olduğu gibi müzikte de toplumların etkilendiği en önemli parametre coğrafyadır. Türkler Orta Asya'dan gelmelerine rağmen bugün Akdeniz ve Ege'de zeytinyağlı diye tabir edilen yemekler, Karadenizde Kafkas ve Rum orjinli yemekler, Güney Doğuda ise Halep orjinli yemekler sıklıkla yenmektedir. İşte coğrafyanın göz ardı edilemez etkisi yalnızca yemek veya dilde değil müzikte de çok yoğun hissedilir. Bu yazı serisinde olabildiğince tarihi ve sosyolojik sebeplerden kaçınarak direkt olarak sonuca yani nihai müzik etkisine değinmeye çalışacağım.
.png) |
| Levant Bölgesi |
İsrail Müziği veya Yahudi Müziği deyince bugün çoğumuzun aklına pek fazla bir şey gelmez. Halbuki Yahudi Müziği çok ciddi oranda Türkiye'de ki müzikler ile benzerlik gösterir. Türk Müziği değil Türkiye'de ki müzikler dedim. Bunun sebebi Türk Müziği yani Halk ve Klasik olarak ikiye ayrılan müzikler bize has müziklerdir ve Halk Müziğimiz büyük oranda Levant veya Orta Doğu kültürüyle değil, Orta Asya ile benzerlik gösterir. Yalnız unutmamak gerekir ki tüm Türk milletleri Arap-Fars kültüründen etkilenmiş ve hatta çoğu bu kültür dairesinin içine girmiştir. Bu durum apayrı bir mevzudur ve ayrı bir seriyi haketmektedir. Bu seride diğer akrabalarımızla olan değil akrabalarımız olmayan ancak coğrafyadaşımız Levant milletleriyle olan müzik ilişkisine bakacağız.
1492 yılında Latinler, İber Yarımadasını tamamen kontrol etmeleri ile birlikte orada yaşayan Yahudileri ya din değiştirmeye ya da orayı terk etmeye zorlamışlardır. Buna karşılık 2.Bayezid gemilerle oradaki Yahudileri Türkiye'ye getirtmiştir. Bu olay ile doğuya taşınan Yahudilere, Sefarad Yahudileri deniyor. Bir de Avrupa kökenli olan Aşkenaz Yahudileri vardır.
Sefaradlar İkinci Dünya Savaşı sonrasına kadar Türkiye'de yaşadılar ve Müzikleri Klasik Türk Müziğinden çok muazzam etkilendi. Ortak coğrafya benzerliğinin ötesinde, Türk Müziği makam ve usullerinde müzikler bestelemiş ve söylemişlerdir. Aşağıda bir kaç tane Sefarad Müziği örneği vardır.
Maftirim isimli bir grubun yayınladığı Ahare Nimkar isimli Sefarad bestesi
İzak Algazi Efendiye ait Kiddush le-Shavuot isimli şarkı
Pedro Aledo'nun seslendirdiği Yarim Gitti şarkısı. Bir yahudi bestesi olan bu şarkı Türk Müziği bestesi olmasının yanısıra Türkçedir.
Vezot Aberakha'nın olduğunu sandığım ve ismini bilmediğim, kendi arşivimden paylaştığım bir müzik.
Bugün İsrail'de yaşayan her 5 kişiden 1 tanesinin kökeni Türkiye'ye dayanıyor ve bu insanlar Türkiye'ye dedelerinin yaşadığı yerleri görmeye geliyorlar. İçlerinde halen daha çok fazla sayıda, kendisi doğmasa da ailesi burada doğduğu için Türkçe bilenler var. Bunlardan biriside Shlomi Shabat. İsrail'in meşhur şarkıcılarından birisi olan Shlomi, İsrail'de doğup büyümesine rağmen ailesinden Türkçe biliyor ve Türkçe şarkılar söylüyor. Aşağıdaki videoda Shlomi'nin jürilik yaptığı ses yarışmasından bir görüntü izleyebilirsiniz.
Shlomi Shabat'ın yarışmacı Sapir Saban'ın performansı sonrası 4:20 dakikasındaki Türkçe konuşmasını duyabilir ve hemen ardından Bebeğim şarkısını dinleyebilirsiniz. 2019 senesinde İsrail Kudüs Orkestrası'nın verdiği "Hommage to Turkish Arabesque" isimli konserin iki solistinden biriside yine Sapir Saban idi. Yeri gelmişken hemen bahsi geçen orkestradan bahsedelim. Bu orkestra şahsi kanaatimce Levant Müziği'ni temsil eden en önemli kuruluştur. Lübnan, Yunanistan, Mısır, Türkiye ve tabiki İsrail müziklerinden oluşan konserler vermektedir.
Burada dikkat edilmesi gereken bir husus vardır. Sapir Saban'ın söylediği bu şarkılar, yukarıda dinlediğimiz Sefarad Müziği gibi Türk Müziği değil, Türkçe Levant müziklerdir. Yani Arabesk denilen ve Türklerin Klasik Arap Müziğinden etkilenerek oluşturduğu müzik türünden eserlerdir. Sefarad Yahudileri ise Türk Müziği sistemini kullanarak kendi dillerinde müzikler besteliyorlardı. Bugün artık Türk Müziği sisteminde müzik besteleyen İsrailliler çok fazla kalmadı ve alıcısı çok azaldı.
Türk Müziği sisteminde müzik bestelemek Levant Bölgesi'nde ki milletlerde yaygın değildir. Bu durumun en büyük örneği eski Sefaradlardır. Ancak Arabesk denilen müzik türünden tüm Levant bölgesi etkilenmiş ve dinlemekten zevk almıştır. Bu sebeple İsrail özelinde bakarsak yalnızca Sefaradlar değil Aşkenazlar'da bu müziği dinlemektedirler.
Sefarad ilahilerinin bizim müziğimizden etkilendiğini ve ister Sefarad ister Aşkenaz olsun hepsinin Klasik Arap Müziğinin poplaştırılmış ve Türkçeleştirilmiş versiyonu olan Arabeski çok sevdiğini öğrendik. Peki ya Aşkenazların kendisine ait müzikleri nedir? Klezmer olarak bilinen müzik türü ise Aşkenaz müziğidir. Bu müzik Slav ve Balkan müziğinden etkilenen Avrupa Yahudilerinin müziğidir ve dini müziklerde kullanılmaz.
Bu ise Aşkenaz Yahudileri'nin dini müziklerinden birisi. Yahudilerin dini ritüelleride bize benzer. Zikir halkası, dönerek ilahi söyleme vs. gibi şeyler onlarda da vardır.
Bonus olarak Riff Cohen isimli bir Fransız Yahudisi şarkıcının ve Orgonite isimli Rus Yahudisi bir rapcinin şarkılarından birer tane buraya bırakıp yazıyı bitirmek istiyorum.
Reviewed by Okan Yıldız
on
Ocak 24, 2021
Rating:
Hiç yorum yok:
Yorumunuz alınmıştır. Teşekkürler.